Shock

Shock is een ernstige storing van de algemene toestand van het lichaam gekenmerkt door een tekort aan circulerend vocht in de bloedbaan. ‘Shock’ ontstaat meestal door groot bloedverlies, uitgebreide verbranding (blaarvorming), afsnoering of verbrijzeling van lichaamsdelen. Door de verminderde bloedstroom kan het hart niet goed meer werken en krijgen vooral de hersenen te weinig bloed, waardoor bewusteloosheid kan intreden.

Een zgn. absoluut tekort aan bloed in de bloedbaan ontstaat door een ernstige inwendige of uitwendige bloeding, dus door bloedverlies. Een relatief tekort ontstaat door sterke verwijding van de vele kleine bloedvaten, zoals dit bijvoorbeeld bij ernstige ziekten die met hoge temperatuur gepaard gaan kan optreden. In feite wordt dan het stroombed van de bloedbaan vergroot terwijl de totale hoeveelheid bloedvloeistof gelijk blijft.

De regelende werking van vaatverwijding en vaatvernauwing op de vullingstoestand van de bloedvaten is dan buiten werking getreden en de haarvaten zijn maximaal verwijd. De normale omloop van bloed stokt hierdoor, de bloeddruk wordt sterk verlaagd en in de kleine vaatjes staat het bloed nagenoeg stil. Het hart zal trachten toch zoveel mogelijk bloed te verpompen hetgeen tot uiting komt in een sterk versnelde polsslag. Er is niettemin onvoldoende toevoer van bloed naar de rechterboezem van het hart, zodat, ondanks het feit dat aan de totale hoeveelheid bloed weinig of niets is veranderd, de verschijnselen van een ernstig tekort aan bloed optreden.

Indeling van ‘shock’

1.

Gecompenseerde ‘shock’. Deze treedt op bij niet meer dan ongeveer J liter bloedverlies. Het lichaam slaagt er in het algemeen in dit bloedverlies op te vangen (compenseren) door vocht aan de weefselspleten te onttrekken.

2.

Lichte ‘shock’, ongeveer 1 liter bloedverlies. De pols is ten minste 100 slagen per minuut (normaal ca. 70 slagen per minuut), terwijl de bloeddruk (normaal ca. 125 mm kwik-druk) meestal is gedaald tot ca. 100 mm kwik-druk (Hg).

3.

Zware of totale ‘shock’, ij tot 2 liter bloedverlies, de pols is versneld tot ca. 120 slagen per minuut en de bloeddruk is in het algemeen gedaald tot 80 mm kwikdruk. In deze situatie wordt bloed aan de nieren onttrokken. Deze produceren daardoor geen urine meer.

4.

Levensgevaarlijke ‘shock’, ongeveer 2-3 liter bloedverlies (de totale hoeveelheid bloed bedraagt bij vrouwen ca. 4,5 liter, bij mannen ca. 5 liter). De pols is zeer zwak en snel (tot 150 slagen per minuut), de bloeddruk is gedaald tot in de buurt van de 50 mm kwikdruk en is meestal niet meer normaal te meten (dwz. met een opblaasmanchet om de bovenarm en een drukmeter).

De verschijnselen van ‘shock’ zijn dezelfde als die bij een flauwte, alleen zijn zij heviger en langduriger. Zij worden voor een deel veroorzaakt door een tekort aan zuurstof in de hersenen. Iemand met een beginnende ‘shock’ is bleek en duizelig, de huid voelt koud aan en het klamme zweet breekt hem uit. Het hart probeert per minuut evenveel bloed te verplaatsen als in de normale toestand, waarvoor het dus sneller moet kloppen (meestal tegen de 100 slagen per minuut). Door nu snel maatregelen te nemen om verder bloedverlies en verwijding van de kleine bloedvaten (haarvaten) te voorkomen en om het nog aanwezige bloed zo goed mogelijk naar het hoofd te laten stromen, kan worden voorkomen dat de ‘shock’ volledig wordt.

Is er een bloeding, dan moet die zo snel mogelijk worden gestopt. Eerste-hulpmaatregelen zijn verder: de patiënt plat neerleggen met de benen iets omhoog, en net voldoende warm houden met een deken of met de eigen kleding (echter niet met kruiken, die de natuurlijke temperatuurregeling van het lichaam verstoren). In het ziekenhuis zal zo spoedig mogelijk een transfusie met vocht of met bloed worden gegeven. Bij een ‘shock’ zonder bloedverlies zullen vaatvernauwende middelen worden gegeven.

De zwaarste overgevoeligheidsreactie heet anafylactische shock. Deze kan levensbedreigend zijn. Hoewel anafylactische shock niet vaak voorkomt, overlijden er jaarlijks toch nog enkele mensen aan. De overgevoeligheidsreactie treedt snel op; het kan al binnen enkele seconden of minuten beginnen. Er zijn heel veel stoffen die deze reactie kunnen veroorzaken, zoals insectengif, pollen, rubber, bepaalde voedingsstoffen en geneesmiddelen. Soms is de oorzaak onbekend.

Als u bijzonder gevoelig bent, kunt u last krijgen van ernstige galbulten (netelroos) en sterke zwelling van uw oogleden, lippen en keel. Hierdoor kunnen ademhalingsmoeilijkheden en shock ontstaan. Een sterke reactie kan gepaard gaan met duizeligheid, verwardheid, buikkrampen, misselijkheid en overgeven.